Od rođenja slavnog portugalskog pisca Žozea Saramaga, dobitnika Nobelove nagrade za književnost, prošlo je stotinu godina, a ovu godišnjicu obilježavaju njegovi čitaoci širom svijeta.

Obilježavanje, uz čitanje dijelova njegovih djela počelo je u Sao Luizu u Lisabonu, te nastavljeno širom Portugalije i, na svoj način, drugim mjestima diljem svijeta.

Književni velikan, jedan od najznačajnijih umjetnika 20. vijeka odrastao je u siromašnoj seljačkoj porodici bezemljaša i mukotrpno se školovao kako bi završio mašinbravarski zanat u srednjotehničkoj školi u Lisabonu, gdje se njegova porodica preselila kad je Saramagu bilo dvije godine.

U toj školi budući nobelovac je po sopstvenim riječima u autobiografiji otkrio svijet literature, promijenivši svoj život zauvijek. Sa dvadeset četiri godine, Saramago je 1947. godine objavio svoj prvi, slabo primijećeni roman “Zemlja grijeha”, a kasnije je prokomentarisao da u tom uzrastu nije znao ništa ni o udovicama ni o grijehu.

Njegova prva zbirka pjesama “Moguće pjesme” pojavila se tek 1966. godine, a tek 1977. objavio je drugi roman “Priručnik o slikanju i pisanju”. Tokom šezdesetih i sedamdesetih Saramago je bio aktivan u novinarstvu, a u posebno siromašnim vremenima izdržavao se prevodeći sa francuskog. Objavljivanjem knjige “Stoljeće u Alentežu” 1980, napisane nakon Karanfilske revolucije 1974. godine, Saramago je konačno uspio da se etablira kao romanopisac.

Objavljivanje romana “Sedam Sunaca i Sedam Luna” 1982. godine lansiralo je njegovu međunarodnu karijeru, a 1987. ovo je postao njegov prvi roman koji je objavljen u SAD.  Njegov sljedeći roman “Godina smrti Rikarda Reiša” dobio je nagradu portugalskog PEN-a i britansku nagradu za nezavisnu stranu prozu.

Njegov uspjeh nastavljen je “Kamenim splavom”, fantastičnom kritikom evropske borbe da potvrdi svoje evropejstvo, u kojoj se Pirinejsko poluostrvo odvaja od Evrope i plovi niz Atlantski okean u potrazi za svojim latinoameričkim i afričkim korijenima.

Godine 1989. pojavila se “Povijest opsade Lisabona”, za koju je Saramago  kasnije priznao da je dosta njega samog utkano u protagonistu tog romana, Rejmunda Silvu, sredovječnog, usamljenog lektora koji se zaljubljuje u svoju mladu atraktivnu urednicu koja ga spasava od emotivnog sivila. Roman je posvećen njegovoj supruzi (kao i sve njegove naredne knjige), španskoj novinarki Pilar del Rio, kojom se oženio 1988. godine.

Od tad slijede zbirke pjesama, romani, zbirke priča, kritike i politički tekstovi, koje je objavljivao kod najznačajnijih izdavača i u poznatim portugalskim novinama. Pristupio je Portugalskoj komunističkoj partiji 1969. godine, ali je sebe smatrao pesimistom i ateistom. Saramagov anarhokomunizam i kritika monarhizma i katolicizma, politički angažman, kritika Evropske unije i Međunarodnog monetarnog fonda podstakli su neke kritičare da ga uporede sa Orvelom.

- Orvelova odbojnost prema Britanskoj imperiji istovetna je sa Saramagovim krstaškim ratom protiv imperije u vidu globalizma - zabilježeno je u jednoj kritici.

Prije dodjeljivanja Nobelove nagrade 1998, dobio je 1995. Kamoišovu nagradu, priznanje za pisce portugalskog književnog izraza.

- Da, ja sam pisac, ali ja živim u ovom svijetu i moje pisanje nije odvojeno od njega. A ako ljudi znaju ko sam i čitaju moje knjige onda, na taj način, ako imam nešto da kažem, svi će imati koristi - govorio je Saramago. Najuspešnije romane je napisao u svojim šezdesetim, a Nobelovu nagradu je dobio kada je imao 76 godina iako tome nije pridavao pretjeranu pažnju.

Kada su ga pitali da opiše svoju svakodnevnu rutinu pisanja 2009. godine, Saramago je odgovorio “Pišem dvije stranice. I onda čitam i čitam i čitam.” Poslije napada i cenzure portugalskih konzervativnih vlasti na njegov klasik “Jevanđelje po Isusu Hristu” 1991. godine, koje su spriječile njegovu kandidaturu za Evropsku književnu nagradu, razočaran u vlast i portugalsku demokratiju, preselio se na španska Kanarska ostrva, gdje je umro 2010. godine od posljedica upale pluća.

Nakon njegove smrti Portugalija je proglasio dvodnevnu žalost, a sahrana je održana u Lisabonu 20. juna 2010. godine, u prisustvu više od 20.000 ljudi, od kojih su mnogi prešli stotine kilometara pješke.

Samo u Portugaliji je prodato više od dva miliona primjeraka Saramagovih knjiga, a one su prevedene na više od 30 jezika. Njegov opus broji preko 30 djela uključivši romane, zbirke poezije i kratkih priča i drame. Djela su mu prevođena na srpski jezik, a beogradska “Laguna” je u posljednjoj deceniji objavila 22 knjige iz njegovog opusa u prevodu Jasmine Nešković i Josipa Tatića.

glassrpske.com